Τι είναι οι Σπαρτιάτες; Ποιες ήσαν οι συνθήκες που ανέδειξαν αυτή τη φυλετική ομάδα των Ελλήνων σε έναν από τους δυο πόλους του αρχαίου κόσμου;
Σημαίνει κάτι σήμερα το παράδειγμα του Σπαρτιατικού τρόπου ζωής;Ποια είναι εκείνη η θεϊκή ευλογία ή παραξενιά που κατατάσσει τον Σπαρτιάτη στους μοναχικούς μπροστάρηδες, τους ωραίους τρελούς αυτού του κόσμου που με τις ιδιομορφίες και τις εκρήξεις τους προχωρούν τη ρόδα της Ιστορίας προς τη δική τους θέληση; Σε νόμους αυστηρούς υποτάχτηκαν κι άλλοι λαοί κι έσκυψαν κάτω από το μαστίγιο. Λαοί που τα ονόματά τους ξέχασε κι η Ιστορία. Στρατούς πανίσχυρους συγκρότησαν και άλλοι που κάτω από το πάτημά τους άλλοι λαοί υπέφεραν το ζυγό της τυραννίας. Κι εκείνοι ξεχάστηκαν.
Όμως οι Σπαρτιάτες, κλειδωμένοι σε μια νησίδα Ελληνικής γης, κατάφεραν το ξεχωριστό. Υιοθετώντας το πνεύμα της αυτόβουλης θυσίας του Εγώ προς χάριν του Εμείς, κι ανεβάζοντας το πνεύμα τους σε ανώτερες πνευματικές σφαίρες, βάζοντας κανόνες στα θέλω της σαρκός, προσδίδοντάς της ταυτοχρόνως ισόθεη λατρεία, άγγιξαν την ουτοπία της πλήρους ελευθερίας.
Εκεί που άλλοι λαοί και φύλα έζησαν μπλεγμένοι στο υλικό κουκούλι τους, οι Σπαρτιάτες ξεπετάχτηκαν ισόθεοι, πάνω από την ομορφιά, πάνω από τον πλούτο και το εμπόριο, κι ανέβηκαν πάνω από την τέχνη του Ωραίου στην τέχνη της Ύπαρξης.
Πώς αυτός ο λάκκος των δαιμόνων – θεών ανέδειξε τους θεομένους άνδρες και γυναίκες που παρέδιδαν τη ζωή τους στην πόλη, με αντάλλαγμα μια έντιμη ζωή κι έναν ωραίο θάνατο, παραμένει ένα μυστήριο που δεν μπορούν να εξηγήσουν ούτε οι αυστηροί νόμοι που εύκολα καταργούνται στο πέρασμα του χρόνου, ούτε η σκληρή εξουσιαστική δομή που επίσης ανατρέπεται.Ποιος άραγε ήταν αυτός ο Λακεδαίμων, δαίμων της κοίλης γης, που ίδρυσε την πόλη-στρατόπεδο που θα ζήλευε ο πιο οργανωμένος σύγχρονος στρατός;
Η ίδρυση
Οι απαρχές του Λακεδαιμονίου Πολιτισμού εντοπίζονται στην περίοδο των Μινύων με το εξαιρετικά υψηλό πολιτισμικό τους επίπεδο που καταστράφηκε αργότερα από κατακλυσμό.Η μνήμη των ανθρώπων μεταφέρει πως ο ιδρυτής της Λακεδαίμωνος, ήταν ο Λακεδαίμων, γιος του Διός και της νύμφης Ταϋγέτης, μιας από τις Πλειάδες. Η Ταϋγέτη ήταν σύντροφος της Αρτέμιδος στο κυνήγι στο όρος που πήρε το όνομά της.
Ο Λακεδαίμων νυμφεύθηκε την Σπάρτη, κόρη του Ευρώτα και της Κλητής, και μαζί απέκτησαν τον Αμύκλα, ιδρυτή της ιερής πόλεως των Αμυκλών, την Ευρυδίκη και την Ασίνη.Ο Ευρώτας, αφού πραγματοποίησε αποστραγγιστικά έργα στην πεδιάδα, οδηγώντας τα νερά στη θάλασσα, έδωσε το όνομά του στο ποτάμι που σχηματίστηκε.Πατέρας του Ευρώτα ήταν ο Λέλεξ, πρώτος βασιλιάς της Λακωνίας, για τον οποίο λέγεται ότι ήταν «γιος του χώματος», αυτόχθονος, γεννήθηκε δηλαδή από το χώμα, σε εποχές που οι θεοί είχαν αποχωρήσει και το Σύμπαν εκινείτο ανάποδα. Οι συμπαντικές αυτές περίοδοι αναστολής της εξελίξεως των ουρανίων σωμάτων, επιφέρουν μεγάλες και δραματικές αλλαγές. Σε ανάλογη περίοδο γεννήθηκε και ο Δευκαλίων, γιος του Προμηθέα και επιζήσας του κατακλυσμού και ο Κέκροπας, πρώτος βασιλιάς της Αθήνας.
Η θρησκείαΣτις Αμύκλες οι Λακεδαιμόνιοι τιμούσαν τον Απόλλωνα και τον τοπικό ήρωα Υάκινθο, γονιμικό θεό, πιθανώς μινωικής προελεύσεως. Όπως και στους Δελφούς ο ηλιακός κατακτητής χθονιοκτόνος και δρακοκτόνος Απόλλων κατέκτησε τον παλαιό θεό, και ο τύμβος του χθονίου Υακίνθου ενσωματώθηκε στο ναό του ηλιακού Απόλλωνος. Προς τιμήν του εορτάζονταν με το τέλος της Ανοίξεως κατά τον σπαρτιατικό μήνα Φλιάσιο (σελήνη Μαΐου), ή στα μέσα του καλοκαιριού κατά τον μήνα Υακίνθιο (σελήνη Ιουλίου), τα Υακίνθια.
Σημαντικές εορτές ήσαν οι Γυμνοπαιδιές, μεγάλη ανά έτος εορτή των σπαρτιατοπαίδων προς τιμήν των θεών Απόλλωνος Πυθαέως, Αρτέμιδος, και Λητούς και ίσως του Διονύσου.
Κατά τον επώνυμο μήνα Καρνείο (σελήνη Αυγούστου) εορτάζονταν ανά τετραετία με θυσίες και αγώνες τα εννεαήμερα «Κάρνεια» ή «Καρνεία», μια πολεμική και μυητική εορτή, υπό την φροντίδα ιδιαίτερου ομίλου άγαμων νεαρών θρησκευτών που ονομάζονταν «Καρνεάται», αφιερωμένη στους Θεούς Κάρνο ή Κάρνειο (δηλαδή κριό, πρόκειται επομένως για προ-δωρική γονιμική θεότητα), τον Απόλλωνα «Καρνείο» και το θεό Διόνυσο.
Τα Υακίνθια εορτάζοντο με το τέλος της Ανοίξεως κατά τον σπαρτιατικό μήνα Φλιάσιο (σελήνη Μαΐου), ή στα μέσα του καλοκαιριού κατά τον μήνα Υακίνθιο (σελήνη Ιουλίου).Η αδελφή του Απόλλωνος, Άρτεμις, ετιμάτο επίσης στις Αμύκλες όπου και το μνημειώδες αρχαϊκό άγαλμά της.
Το πολιτικό σύστημα
Σύμφωνα με τον Πλούταρχο πριν τον Λυκούργο η Λακεδαίμων σπαρασσόταν από πολιτικές έριδες που κατέληγαν σε συχνές αλλαγές πολιτευμάτων, κινούμενη μεταξύ των άκρων της δημοκρατίας και της τυραννίδος. Αναρχία και δικτατορία εναλλάσσονταν, ο πλουτισμός των ολίγων ήταν άμετρος και ο χαρακτήρας της πόλεως ήταν μάλλον κοσμοπολίτικος.
Η θέσπιση από τον Λυκούργο του σώματος της Γερουσίας, αποτελούμενης από 28 πολίτες άνω των 60 ετών, θεμελίωσε την κοινωνική και πολιτική σταθερότητα.
Το σώμα των πέντε Εφόρων εκλεγόμενο από τη Γερουσία, τη δημιουργία του οποίου ο Πλούταρχος τοποθετεί 130 χρόνια μετά το θάνατο του Λυκούργου, αντιπροσώπευε την εκτελεστική εξουσία και αντικατέστησε επί της ουσίας τους βασιλείς οι οποίοι κατά τον Αριστοτέλη κατέληξαν να είναι «κληρονομικοί στρατηγοί».
Η βουλή των Σπαρτιατών, η Απέλλα, στην οποία συμμετείχαν σύσσωμοι οι πολίτες, επικύρωνε ή απέρριπτε δια βοής τις προτάσεις της Γερουσίας. Ως εκ τούτου ο ρόλος της ήταν μάλλον συμβολικός.
Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε ότι δικαίωμα συμμετοχής στη λήψη αποφάσεων και τη διακυβέρνηση της χώρας, από τους απλούς μετέχοντες της Απέλλας έως τους Βασιλείς, δικαίωμα συμμετοχής είχαν μόνον οι ελεύθεροι.Η θέσπιση της συμμετοχής των φυλετικά, κοινωνικά και παιδευτικά «Ομοίων» διασφάλιζε την ομοιογένεια και αρμονία και εξασφάλιζε στο κράτος τη δυνατότητα να λαμβάνονται αποφάσεις σύμφωνα με το συμφέρον του συνόλου.
Ο νομοθέτης ΛυκούργοςΗ συνήθης συζήτηση για το αν ο Λυκούργος υπήρξε ή όχι, είναι το ίδιο ανούσια και εκ του πονηρού όπως αυτή για το αν υπήρξε ο Όμηρος, ή ο Ιάσων, ή Ζευς. Για όσους αναρωτιούνται, πιστεύω στην φυσική ύπαρξή τους. Κάνοντας αυτήν την παραδοχή, υποστηρίζω ότι σημασία έχει πως ο Λυκούργος, ποιών το έργον του Λύκου-Απόλλωνος-Φωτός, θεμελίωσε την Λακωνική Πολιτεία, το πολίτευμα των Ελεύθερων ανθρώπων.
Ο Λυκούργος ανήκε στη γενιά των Ηρακλειδών, ανθρώπων ανωτέρων, ταγμένων να αναστήσουν το προκατακλυσμιαίο μεγαλείο. Γιος του βασιλιά Εύμενου, ταξίδεψε στην Κρήτη και από εκεί στην Ασία, την Αίγυπτο και τη Λιβύη, την Ισπανία και την Ινδία. Σε κάθε χώρα που επισκέφθηκε, σπούδασε τον πολιτισμό της, την ιστορία της και το σύνταγμά της.
Μετά από πολλά χρόνια, ο Λυκούργος επέστρεψε στην Ελλάδα και επισκέφθηκε τους Δελφούς για να ρωτήσει το μαντείο εάν οι νόμοι που είχε σχεδιάσει να εφαρμόσει στην Σπάρτη ήταν σωστοί και έλαβε την συγκατάθεση του με την απάντηση ότι ήταν “περισσότερο Θεός παρά άνθρωπος”.
Για να πείσει τους Σπαρτιάτες να δεχθούν τους νόμους του οι οποίοι απαιτούσαν μεγάλες θυσίες, ο Λυκούργος ανέθρεψε δύο μικρά σκυλάκια, το ένα μέσα στο σπίτι με διάφορες τροφές και το άλλο έξω στο κυνήγι. Στη συνέχεια κάλεσε τον λαό και τους έδειξε ότι το αγύμναστο σκυλί ήταν τελείως ανίκανο.
Οι νόμοι του συνάντησαν σφοδρή αντίδραση από την άρχουσα τάξη που προσπάθησε μάλιστα να τον δολοφονήσει.
Όταν τελικά οι νόμοι του έγιναν δεκτοί, έβαλε τους Σπαρτιάτες να ορκισθούν, ότι δεν θα τους αλλάξουν μέχρις ότου γυρίσει.
Δεν επέστρεψε ξανά, αλλά πέθανε στερώντας τον εαυτό του από τροφή και νερό, έναν τρόπο θανάτου που φαίνεται ότι ακολούθησε ένας άλλος μεγάλος Λάκων, ο καθηγητής Δημήτριος Λιαντίνης.
Ο Λυκούργος παρέδωσε στους Λακεδαιμονίους μία πλήρη νομοθεσία και έναν ανώτερο κώδικα πολιτικού και κοινωνικού έθους, πολύ διάφορο και πολύ πληρέστερο από όσα διέσωσαν η ιστορικοί της κλασικής και ύστερης αρχαιότητος με την γνωστή μορφή της «Ρήτρας».
Η πραγματική νομοθεσία του Λυκούργου, υπήρξε ταυτόχρονη της ιδρύσεως της πεδινής Σπάρτης και ήταν εκτενέστατη και γραπτή, σε χρόνους πολύ αρχαιότερους από την υποτιθέμενη άφιξη της γραφής «εξ ανατολών», τον 8ο αιώνα. Η νομοθεσία αυτή όμως, όπως και τα άλλα ντοκουμέντα της λαμπρής περιόδου των Λακεδαιμονίων, όσο και της απώτατης ιστορίας τους, κατεστράφησαν κατά την αρχαϊκή εποχή αλλά και κατά τη χριστιανική κατάκτηση.
Από τους τομείς που κάλυψε η νομοθεσία του Λυκούργου θα σταθούμε σε δυο λιγότερο γνωστούς απ’ ό,τι για παράδειγμα η παιδεία και το πολεμικό ήθος, που όμως θεωρούμε ιδιαίτερα σημαντικούς για την κατανόηση του χαρακτήρα της Σπάρτης: την ευγονική και τον πλούτο.
ΕυγονικήΟι νόμοι που θέσπισε ο Λυκούργος σχετικά με την ευγονία, θα έκαναν τους σημερινούς προμάχους των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αριστερούς και χριστιανούς, να διαρρήξουν τα ιμάτιά τους από τον αποτροπιασμό. Με τους νόμους του ενθάρρυνε την ένωση καλογυμνασμένων νέων, ανδρών και γυναικών, ώστε να γεννιούνται εύρωστα παιδιά στο σώμα και ρωμαλέα στο πνεύμα. Θέσπισε μάλιστα ως ηλικία γάμου το εικοστό έως και το εικοστό πέμπτο έτος της ηλικίας όταν οι νέοι βρίσκονταν «εν ακμαίς των σωμάτων», όταν ήσαν γεμάτοι σφρίγος, ώστε να εξυπηρετείται η ευγονία.
Νόμους σαν αυτούς εφήρμοσε και ο Αδόλφος Χίτλερ, ώστε να επιτύχει τη δημιουργία σωματικά και πνευματικά υγιών Γερμανών. Αρκεί κανείς να δει φωτογραφίες εποχής για να διαπιστώσει πως σε λίγα μόλις χρόνια οι ασθενικοί, χλωμοί νέοι της κραιπάλης του Μεσοπολέμου, μέσα από την κοινή ζωή της Χιτλερικής Νεολαίας, την ζωή στο ύπαιθρο, τη σωματική άσκηση και την πνευματική αναβάπτιση στα νάματα, τις αξίες και τις αρχές του Αρχαίου Ανθρώπου, έδωσαν τη θέση τους στα νέα αγόρια και κορίτσια που έχτισαν μια δυνατή και υγιή Γερμανία και θυσιάστηκαν ηρωικά γι’ αυτήν. Μια Γερμανία που αν δεν τη φθονούσε ο αιώνιος Εβραίος, θα αναγεννούσε ολόκληρη την Ευρώπη, και βέβαια την Ελλάδα.
Είναι αποκαλυπτικό αυτό που είχε εκμυστηρευτεί ο ίδιος ο Αδόλφος Χίτλερ στον Στρατηγό Leon Degrelle, το γυιο που θα ήθελε να έχει, όπως χαρακτηριστικά έλεγε. Όταν ο Degrelle σε μια συζήτησή τους τον ερώτησε σχετικά, εκείνος, ο «Λύκος» όπως ήταν το όνομά του στον εσωτερικό του κύκλο, απάντησε ότι αισθάνεται ότι είναι Έλλην…
Ο πλούτος
Στην σπαρτιατική κοινωνία, αντίθετα με όσα ίσχυαν στις άλλες πόλεις και ισχύουν ως σήμερα στις δημοκρατίες, ο πλούτος δεν είχε καμία αξία ούτε κοινωνικό αντίκρυσμα εφόσον ο πολίτης είχε τη δυνατότητα να εκπληρώνει τις υποχρεώσεις του ελευθέρου πολίτου, δηλαδή να συνεισφέρει στα κοινά συσσίτια και να διαθέτει την πολεμική εξάρτησή του. Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά ο Ξενοφών, ο Λυκούργος «ου μιμησάμενος τας άλλας πόλεις, αλλά και εναντία γνους ταις πλείσταις, προέχουσαν ευδαιμονία την πατρίδα επέδειξεν».
Χαρακτηριστική είναι η ακόλουθη φράση που αποδίδει ο Πλούταρχος στον βασιλιά της Σπάρτης, Αγησίλαο. Όταν κάποιος τον ρώτησε σε τι ωφέλησαν τη Σπάρτη οι νόμοι του Λυκούργου, εκείνος απάντησε: «Στην περιφρόνηση των ηδονών».
Ας σταθούμε για λίγο στη φράση αυτή. Για τον Σπαρτιάτη, οι ηδονές δεν είναι ένα έργο του πονηρού που οφείλει να αντιπαλέψει ως ίσος προς ίσον ή ακόμη και ως αδύναμος άνθρωπος που για να αντισταθεί έχει ανάγκη της θεϊκής συνδρομής, όπως συμβαίνει με τον Χριστιανισμό. Στη Λυκούργεια-Λακωνική κοσμοθέαση, ο άνθρωπος ανεβαίνει μεγαλειώδης πάνω από τις ηδονές, περιφρονώντας τες. Γίνεται κύριος του εαυτού του, γίνεται θεός.
H αναζήτηση της Ιστορίας της Σπάρτης και των Λακεδαιμονίων, των λαμπροφόρων θεών της γης, ας μας οδηγήσει στην εσωτερική αναζήτηση των δικών μας προσωπικών και συλλογικών αξιών και προτύπων.
Ε.Χ. ΠΑΠΠΑ
